आयुर्वेद::मुलांमधील बंडखोरवृत्ती

बुद्धीने चांगल्या असलेल्या, हुशार समजल्या जाणाऱ्या मुलांमध्ये अनेकदा बंडखोर प्रवृत्ती दिसून येते. ती त्या मुलांचे नुकसानच करीत असते. त्यामागची कारणे आणि त्यावरील उपचारांची माहिती.

मुलांमधील अपोझिशनल डिफायन्ट डिसॉर्डर (Oppositional Defiant Disorder)

""डॉक्‍टर, खरं तर मी अमोलसाठी तुमच्याकडे आले आहे. अमोल माझा तेरा वर्षांचा मुलगा. अतिशय हुशार, पण बंडखोर प्रवृत्तीचा. प्रत्येक गोष्टीत वाद घालतो, विरोधाला विरोध करतो. एकही संवाद त्याच्याशी धड करता येत नाही. आमच्या साध्या बोलण्याचं रूपांतरही दरवेळी वादातच होतं. आताही तुमच्याकडे यायला स्पष्ट नकार दिला, म्हणाला, ""मला नाही, तुम्हा पालकांनाच ट्रिटमेंटची गरज आहे.''

काही वेळा मुलांमधली नकारात्मकता मानसिक समस्येचं रूप धारण करते. या समस्येला अपोझिशनल डिफायन्ट डिसॉर्डर (ODD) असं म्हणतात. अशी बंडखोर प्रवृत्तीची असणारी मुलं त्यांच्या वयाला अपेक्षेपेक्षा जास्त नकारात्मक, आक्रमक, विरोधी आणि आवेशपूर्ण वागतात. या मुलांमध्ये दिसणारी लक्षणं-

खूप वेळा हट्ट व अडमुठेपणाने वागणं.

सतत मोठ्यांशी वाद घालणं.

मुद्दाम अवज्ञा करणं, नियम मोडणं.

मुद्दाम इतरांना राग येईल, चिडचिड होईल वा भांडणाला सुरवात होईल या तऱ्हेने वागणं.

क्षुल्लक कारणांवरून खूप राग येणं, त्यावरून इतरांना उद्धटपणे बोलणं.

स्वतःच्या चुकांचं खापर दुसऱ्यावर फोडणं.

सूड घेण्याची वृत्ती.

साधारण पाच ते पंधरा टक्के शाळेतल्या वयाच्या मुलांमध्ये ही समस्या आढळते. या समस्येची ठोस कारणं जरी माहिती नसली तरी मुलाचा मूळचा अडमुठा स्वभाव, पालकत्वाच्या सदोष पद्धती, घरचं वातावरण, अशा अनेक गोष्टी याकरता जबाबदार असतात असं अभ्यासक मानतात. कधी कधी या समस्येबरोबरच मुलांमध्ये, अतिचंचलता, अध्ययन अक्षमता, भावनिक अस्थिरता अशा इतर समस्याही आढळतात.

अशा मुलांना हाताळणं, त्यांच्यावर संस्कार करणं, हे पालकांसाठी मोठंच आव्हान असतं. कारण यांच्या सतत नकारात्मक वागण्याने घरात वारंवार वाद, भांडण होतात, यांच्या विरोधाने चिडून पालक खूप कडक शिस्त लावणं, शिक्षा करणं अशी उपाययोजना करतात; पण त्यामुळे समस्या कमी होण्यापेक्षा वाढण्याचीच शक्‍यता जास्त असते. अशा मुलांशी वागताना पालकांनी काही तत्त्व खास करून लक्षात ठेवावी.

या मुलाला सतत हुकूमशाही पद्धतीने "नाही', "नको' म्हणून दडपणं टाळावं.

त्यांना एक व्यक्ती म्हणून आदराने वागवावं.

धमक्‍या, शिक्षा, विशेषतः मारणं किंवा शारीरिक कुठल्याच मुलांसाठी योग्य नाहीत.

पालकत्वामध्ये सातत्य, एकवाक्‍यता आणि ठामपणा हवा. शिस्त लावताना, नियम घालताना मुलांना सामावून घ्या. त्यांना त्यांचा राग योग्य पद्धतीने व्यक्त करायला शिकवा.

अशा मुलांना आणि पालकांना जशी समुपदेशनाची खूप मदत होते, तशीच या मुलांना होमिओपॅथिक उपचारांचाही खूप फायदा होतो. अर्थातच तज्ञ व्यक्तिशिवाय यापैकी काही औषधे -

1) ऍनाकारडियम - मानसिक आंदोलने खूप विरोधी प्रकारची असतात. कधी खूप चांगली कधी खूप विचित्र वागतात. स्वभावात खूप क्रूरता, तिरस्कार दिसून येतो.

2) लायकोपोडिअम - स्वभावाने अहंकारी असतात, उलट उत्तर देणे, आज्ञा न पाळणे, विरोधाला विरोध करणे, अपशब्द वापरणे असा स्वभाव.

3) इग्निशिया - अबोल, घुम्या स्वभावाच्या, व्यक्ती वागण्यात सतत विरोधी प्रवृत्ती दिसतात. रागावलेलं मनाला लावून घेतात. नको म्हटलेल्या गोष्टी मुद्दाम करतात.

याशिवाय हिपाल सल्फ, लॅकेसिस, कॉस्टिकम, मर्क्‍युरी अशी अनेक औषधे लक्षण साधर्म्यावरून देता येतात.

बुद्धीने चांगल्या असलेल्या, हुशार समजल्या जाणाऱ्या मुलांमध्ये अनेकदा बंडखोर प्रवृत्ती दिसून येते. ती त्या मुलांचे नुकसानच करीत असते. त्यामागची कारणे आणि त्यावरील उपचारांची माहिती.

मुलांमधील अपोझिशनल डिफायन्ट डिसॉर्डर (Oppositional Defiant Disorder)

""डॉक्‍टर, खरं तर मी अमोलसाठी तुमच्याकडे आले आहे. अमोल माझा तेरा वर्षांचा मुलगा. अतिशय हुशार, पण बंडखोर प्रवृत्तीचा. प्रत्येक गोष्टीत वाद घालतो, विरोधाला विरोध करतो. एकही संवाद त्याच्याशी धड करता येत नाही. आमच्या साध्या बोलण्याचं रूपांतरही दरवेळी वादातच होतं. आताही तुमच्याकडे यायला स्पष्ट नकार दिला, म्हणाला, ""मला नाही, तुम्हा पालकांनाच ट्रिटमेंटची गरज आहे.''

काही वेळा मुलांमधली नकारात्मकता मानसिक समस्येचं रूप धारण करते. या समस्येला अपोझिशनल डिफायन्ट डिसॉर्डर (ODD) असं म्हणतात. अशी बंडखोर प्रवृत्तीची असणारी मुलं त्यांच्या वयाला अपेक्षेपेक्षा जास्त नकारात्मक, आक्रमक, विरोधी आणि आवेशपूर्ण वागतात. या मुलांमध्ये दिसणारी लक्षणं-

खूप वेळा हट्ट व अडमुठेपणाने वागणं.

सतत मोठ्यांशी वाद घालणं.

मुद्दाम अवज्ञा करणं, नियम मोडणं.

मुद्दाम इतरांना राग येईल, चिडचिड होईल वा भांडणाला सुरवात होईल या तऱ्हेने वागणं.

क्षुल्लक कारणांवरून खूप राग येणं, त्यावरून इतरांना उद्धटपणे बोलणं.

स्वतःच्या चुकांचं खापर दुसऱ्यावर फोडणं.

सूड घेण्याची वृत्ती.

साधारण पाच ते पंधरा टक्के शाळेतल्या वयाच्या मुलांमध्ये ही समस्या आढळते. या समस्येची ठोस कारणं जरी माहिती नसली तरी मुलाचा मूळचा अडमुठा स्वभाव, पालकत्वाच्या सदोष पद्धती, घरचं वातावरण, अशा अनेक गोष्टी याकरता जबाबदार असतात असं अभ्यासक मानतात. कधी कधी या समस्येबरोबरच मुलांमध्ये, अतिचंचलता, अध्ययन अक्षमता, भावनिक अस्थिरता अशा इतर समस्याही आढळतात.

अशा मुलांना हाताळणं, त्यांच्यावर संस्कार करणं, हे पालकांसाठी मोठंच आव्हान असतं. कारण यांच्या सतत नकारात्मक वागण्याने घरात वारंवार वाद, भांडण होतात, यांच्या विरोधाने चिडून पालक खूप कडक शिस्त लावणं, शिक्षा करणं अशी उपाययोजना करतात; पण त्यामुळे समस्या कमी होण्यापेक्षा वाढण्याचीच शक्‍यता जास्त असते. अशा मुलांशी वागताना पालकांनी काही तत्त्व खास करून लक्षात ठेवावी.

या मुलाला सतत हुकूमशाही पद्धतीने "नाही', "नको' म्हणून दडपणं टाळावं.

त्यांना एक व्यक्ती म्हणून आदराने वागवावं.

धमक्‍या, शिक्षा, विशेषतः मारणं किंवा शारीरिक कुठल्याच मुलांसाठी योग्य नाहीत.

पालकत्वामध्ये सातत्य, एकवाक्‍यता आणि ठामपणा हवा. शिस्त लावताना, नियम घालताना मुलांना सामावून घ्या. त्यांना त्यांचा राग योग्य पद्धतीने व्यक्त करायला शिकवा.

अशा मुलांना आणि पालकांना जशी समुपदेशनाची खूप मदत होते, तशीच या मुलांना होमिओपॅथिक उपचारांचाही खूप फायदा होतो. अर्थातच तज्ञ व्यक्तिशिवाय यापैकी काही औषधे -

1) ऍनाकारडियम - मानसिक आंदोलने खूप विरोधी प्रकारची असतात. कधी खूप चांगली कधी खूप विचित्र वागतात. स्वभावात खूप क्रूरता, तिरस्कार दिसून येतो.

2) लायकोपोडिअम - स्वभावाने अहंकारी असतात, उलट उत्तर देणे, आज्ञा न पाळणे, विरोधाला विरोध करणे, अपशब्द वापरणे असा स्वभाव.

3) इग्निशिया - अबोल, घुम्या स्वभावाच्या, व्यक्ती वागण्यात सतत विरोधी प्रवृत्ती दिसतात. रागावलेलं मनाला लावून घेतात. नको म्हटलेल्या गोष्टी मुद्दाम करतात.

याशिवाय हिपाल सल्फ, लॅकेसिस, कॉस्टिकम, मर्क्‍युरी अशी अनेक औषधे लक्षण साधर्म्यावरून देता येतात.

सौज्यन्य :ई-सकाळ